Ako je potrebno dosta vremena za realizaciju plana, isto koliko kao i od rođenja ideje do njenog ostvarenja, onda je očigledno da je Pijaca u lancima, jedna od znamenitosti Sombora, u nestanku. A to se ne sviđa svima.
Sombor je opštepoznat kao grad parkova, ali se pominje i kao grad penzionera, fijakera, biciklista, grad kulture, lokalna znamenitost je i somborski sir, kao i pijaca gde je ovaj delikates, koji se i na bečkom dvoru i u Parizu jeo kao specijalitet, nekada prodavan.
U centru grada, prilepljen uz crkvu i nekadašnji franjevački samostan, u neposrednoj blizini Gradske Kuće je 1820. godine uređena zelena pijaca, na inicijativu jednog lokalnog senatora koji je time centralizovao sitna prodajna mesta rasuta po gradu, koja su ružila i okolinu Županijske kuće. Pijaca je prema originalnim planovima, nakon jednog veka, ograđena teškim lancima okačenih o 25 mramornih stubova, i tako stoji tamo i danas i svako ko kreće u kupovinu, ima običaj da kaže da „ide u Lance”. U međuvremenu, tokom stoleća, pijačni trg je pretpeo više pregrađivanja i obnova, ali je ipak ostao jedan od karakteristika grada, turistička atrakcija sa prodavcima kod kojih se još uvek mogu naći pletene korpe i kace za sir. Naravno, i na ovoj pijaci, pojavili su se preprodavci i oni koji nude robu iz Mađarske, koje su inače nedavno gonili inspektori više inspekcija. Damama nije preporučljivo da u Lance idu na štiklama, jer je kamen sa kojim je pijaca popločena u veoma lošem stanju. Ali to nije razlog za premeštanje pijace. Za i protiv premeštanja ima mnogo argumenata, od kojih je jedan to što je stanovništvo emotivno vezano za dva veka dugu tradiciju pijace.
O žiteljima naše države se obično govori da se drže tradicije i da mentalitetom održavanja tradicije sprečavaju modernizaciju. Na lokalnom nivou je to bilo tako i prilikom renoviranja korzoa, kada su se mnogi lancima vezali za stabla koja su trebala biti posečena, ali seču ipak nisu mogli da spreče, obnova je završena, nova slika ulice postaje sve prihvaćenija, a oni koji dolaze izdaleka dive se uređenom prostoru koji je u elementima sačuvao nekadašnje zelene površine. Niko se nije bunio ni zbog završene rekonstrukcije Trga umetnosti, iako su razumni razlozi išli protiv ovog rešenja, jer se sada ne može vozilom otići do Narodnog pozorišta, Gradskog muzeja, hotela na trgu, a šoping-centrar koji se tamo nalazi se može robom dopuniti jedino preko dvorišta gradske biblioteke i pozorišta.
Ako se ostvari plan izgradnje pijace, zatvoreni objekat će biti postavljen na mesto sadašnje živinske pijace, protiv čega se bune ne samo građani nego i Osnovna škola „Bratstvo-jedinstvo” koja se nalazi pored prostora na koji je planirana izgradnja, pozivajući se na buku koja se može očekivat, kao i na saobraćaj koji može ugroziti bezbednost učenika, a ni pijačarima se ne sviđa nesigurna budućnost. Nije ni čudo, jer se planirani objekat nalazi na svega 150 metara od sadašnje pijace, a njegova površina je svega trećina sadašnje površine pijace, pa ljudi strepe da neće biti mesta za sve na štandovima.
Ideja premeštanja pijace se pojavila već tokom sedamdesetih godina prošlog veka kada je gradsko rukovodstvo na brzinu kupilo šest građevinskih parcela, započelo rušenje objekata koji su se tu našli, ali se posle, zbog infrastrukturalnih problema kvarta, stalo sa daljom izgradnjom.
Direkcija za izgradnju grada je nedavno raspisala konkurs za izradu planova nove pijace. Na konkurs je stiglo ukupno osam radova. Imenovana komisija je vrednovala aplikacije i podelila nagrade, novčane, a nakon toga, u okvirima izložbe planova, i izložila dokumentaciju. Prvu nagradu su osvojili arhitekti Petar Pejić i Stefan Jakovljević. Prema žiriju se njihov rad uklapa najbolje u istorijsku kulturnu baštinu grada i odgovara u najvećoj meri estetskim i funkcionalnim zahtevima zatvorene pijace. Interesantno je da se prilikom dodele nagrada drugo i treće plasirani arhitekte nisu ni pojavile.
I ako smo već kod zanimljivosti, evo još jedna. Betonski monstrum nekadašnjih Robnih kuća „Beograd” koji se nalazi u centru grada, se takođe pojavio kao moguće mesto za zatvorenu pijacu, jer ova zgrada ionako samo stoji, šta više, neposredno se oslanja na sadašnju pijacu. Zgrada koja je dospela u vlasništvo danas već nepostojeće grupe Verano Motors, celu deceniju je stojala prazna, da bi se odjednom uselio lanac prodavnica Idea, kojoj je ovo treći prodajni objekat u uskom centru grada, no, rešenje je ipak razumno, jer je zgrada neposredno pored pijačnog trga, pa ne mora niko da se penje stepenicama kako bi pazario u radnji. Nakon toga, prizemlje i sprat zgrade, izgrađene 1969. godine, su zapali u posed kineskih biznismena. Ne mogu ni da se izbroje kineske prodavnice u okolini, ali ukoliko se računica slaže sa svim, neka bude.
Ali sigurno nisamo jedini naivno; ako je zatvorena pijaca mogla raditi tako da se prostor za utovar Robne kuće Beograd otvori i za prodavce na pijaci, i ako se ne bude gradila nova zgrada na njenom mestu, koja se ipak ne namerava srušiti, onda bi to sve koštalo budžet dosta manje.
Porodična tajna somborskog sira
Somborski sir je pre tri godine proglašen domaćim proizvodom sa geografskim poreklom, samo što ga niko ne priprema, barem ne po recepturi koja bi odgovarala onoj opisanoj u deklaraciji o geografskom opisu. Brend bi omogućio da se ovaj sir u neograničenim količinama, bescarinski, izvozi u države Unije, što bi bio značajan privredni potencijal za posrnulu privredu našeg grada. Zbog čega ipak nije?
Zbog čuvanja porodične tajne. Legenda kaže da somborske, salašarske, žene nisu predavale recept za pripremu svojim ćerkama kao porodičnu tajnu, kako nakon udaje ne bi dospeli u posed drugih porodica. Ali kako su onda ove žene dobile recept? Verovatno od muževa, svekrova, ili svekrva, jer su muškarci bili pastiri, a somborski sir se pravio od ovčijeg mleka, ali priprema sira se, zbog dugotrajne pripremne procedure, ipak ostavljala ženama.
Čuvanje tajne dokazuje i dokument, u arhivi, po kojem je Srpsko ministarstvo za obrazovanje želelo 1920. godine da pošalje 16 devojaka u Sombor da tamo nauče tajnu pravljenja somborskog sira, na šta je somborski senat odgovorio da u gradu ne postoji žena koja bi odala tu tajnu. Tako je ideja o obrazovanju ostala pusti plan.
Iako receptura navodno uopšte nije komplikovana, potrebno je samo iskustvo. I ovčije mleko, ako se ja pitam. Jer se u početku somborski sir pravio od ovčijeg mleka. Kasnije, opadom broja ovaca je u recept stiglo kravlje mleko, prvo u procentu pola-pola, da bi kasnije ovčije mleko bilo potpuno istisnuto iz sira. Somborski sir je i danas poseban delikates, iako verovatno veze nema sa somborskim sirom od pre 200 ili 300 godina.
