„Breaking news! Sajt Nepsabadšaga, dnevnika iz Mađarske, se brine za Mađare van matice! Ne može se poreći razvoj, alise više ne brinu da će njih 23 miliona doći u Mađarsku...”
Navedeni komentar je stigao na tekst objavljen u internet-izdanju Nepsabadšaga, pod naslovom: „I Mađari iz Transilvanije dobili svoj opijajući poljubac „ČOK“ što je skraćenica, na mađarskom, za program materijalne podrške vlade Mađarske za osnivanje porodice, inače, na mađarskom znači poljubac, a u tekstu se list brine da će se zbog ČOK-a isprazniti Karpatski bazen. Komentar je izazvala obrada teme koja podseća na stare reflekse, ali je karakteriše mnogo veća rafiniranost: zakon o statusu iz 2001. godine je kod političara Lasla Kovača, predstavnika socijalističke partije, izazvala fobiju od 23 miliona Rumuna. Oni koji su plašili sa eventualnim uspehom referenduma o dvojnom državljanstvu, 2004. godine, su govorili da bi budžet Mađarske urušila zdravstvena zaštita i penzije Mađara van matice, a sada se pojedinci plaše za opstanak Mađara van granica, zbog „poljupca“ mađarske vlade. Prema rečima lista, može se povećati iseljavanje Mađara van granica i to u maticu zbog materijalne pomoći koju mogu tražiti i Mađari u dijaspori.
A šta je zapravo ČOK?
Mađarska država daje deset miliona forinti nepovratne pomoći za kupovinu novog stana onima koji se obavežu da će za deset godina roditi troje dece, a iste porodice mogu tražiti i dodatnih 10 miliona forinti kredita po veoma povoljnim kamatnim stopama. Porodice koje žele da iskoriste mogućnost korišćenja dva puta po deset miliona forinti, čiji je cilj pomaganje porodica sa najmanje troje dece, moraju dokazati da su u poslednje dve godine bili u neprekidnom radnom odnosu. Porodice sa dvoje dece mogu tražiti 2,6 miliona forinti, a porodice sa jednim detetom imaju 8 godina, dok porodice sa dvoje dece imaju 4 godine na raspolaganju za postizanje statusa velike porodice. Zahtev za ovom vrstom pomoći mogu predati svi, sa stalnim mestom boravka u Mađarskoj, sa regulisanim statusom, a postojanje mađarskog državljanstva nije uslov za dobijanje bespovratne pomoći i povoljnog kredita.
„Koliko će to nas, Mađare iz Transilvanije, koštati?” – pitao je, navodno, sociolog Ištvan Horvat u vezi ČOK-a na Fejsbuku.
Zavod za istraživanje nacionalne manjine iz Kluža je priznalo Nepsabadšagu da ČOK neće izazvati masovno iseljenje Mađara, ali može dovesti do „lova na bisere“, odnosno, može povećati volju za iseljenjem mladih sa diplomom, čime bi se oslabile zajednice Mađara van matice, koje ionako karakteriše stariji prosek godina.
Podaci popisa stanovništva pokazuju da je smanjenje broja zajednice bilo značajno i u protekle dve decenije, a prema pretpostavkama, ČOK, kao i dvojno državljanstvo, može da ima snagu koja odvlači mlade.
Centralni statistički zavod Mađarske je 2015. godine objavio demografski portret prema kojem je proteklih godina povećanoraseljavanje iz Rumunije, Ukrajine, Vojvodine i Slovačke u Mađarsku. Iako prema istraživačima nije isključeno da je uvođenje dvojnog državljanstva izazvalo ovakav efekat, Mađarska, u poslednje vreme, ni izdaleka nije privlačna kao što je bila na prekretnici osamdesetih i devedesetih godina prošlog veka, ili tokom dvehiljaditih godina. To potkrepljuje i istraživanje rađeno 2013. godine među mladima u Transilvaniji, prema kojem se volja za iseljenjem povećava i to u mađarskoj populaciji starosti između 18 i 35 godina, s tim da bi se ipak malo njih nastanilo u Mađarskoj. Za mnoge Mađare iz Vojvodine i iz Ukrajine mađarski pasoš je samo sredstvo za posao u Evropskoj Uniji.
Migracija stanovništva nije opasnost, već realnost – ukazuje istraživanje iz 2015. godine pod nazivom GeneZYs, koje je obavljeno uz ispitivanje 2.700 mladih Mađara i to 1000 njih iz Transilvanije, 700 iz Slovačke, 500 iz Vojvodine i 500 iz Ukrajine, a koje je rađeno u saradnji Zavoda za istraživanje manjina, Centra za društvena istraživanja mađarske Akademije nauka i Mathias Corvinus Collegium-a. Reprezentativno istraživanje se fokusiralo na mlade kojima je maternji jezik mađarski ili sebe smatraju Mađarima, a koji su stari između 15 i 29 godina. Više od polovine ispitanika razmišlja o iseljenju u inostranstvo, većinom u nadi da će se materijalno bolje snaći, i to u najvećem delu iz Vojvodine i Ukrajine, a konkretne planove ima samo 11 posto njih. Od mogućih ciljnih destinacija Mađarska je na prvom mestu, od onih koji definitivno žele napustiti domovinu najviše Mađara iz Ukrajine može da zamisli svoj život u Mađarskoj i to njih čak 75 posto, a iz ostalih regiona imaizmeđu 30 i 40 posto onih koji planiraju da napuste domovinu, a žele da se nastane u Mađarskoj.
Kakva je situacija sa onim mađarskim mladim bračnim parovima, van matice, koji bi mogli da koriste mogućnosti koje nudi ČOK? Scenario je, otprilike, sledeći: porodica se seli u Mađarsku i traži pomoć od 10 plus još 10 miliona forinti. Za 20 miliona traži stan u novogradnji, u koji se može smestiti troje dece, što je skoro nemoguća misija. Ako porodica uspe da kupi odgovarajuću nekretninu u Mađarskoj, a kredit uzima, na primer, na 25 godina, time naravno pristaje i na to da živi u toj novoj nekretnini. Time mora da se odrekne najmanje dve godine radnog staža ostvarenog kod kuće, što je jedan od preduslova za učešće u programu.
Veoma je teško proceniti koliko će se mladih bračnih parova odreći svog radnog odnosa u domovini, iseliti se iz iste, preseliti u Mađarsku i obavezati se na uslov od troje dece, jer će za uzvrat, uz državnu pomoć, doći do stana. Teško je proceniti pošto uticaj ČOK-a ne mogu da procene ni stručnjaci u Mađarskoj, a tek kako bi mogli učinitidrugiu Karpatskom basenu? U Vojvodini se i za manje para može osigurati stan, a u tome već nudi pomoć mađarska država putem konkursa fondacije Prosperitati. Mislim da tragično demografsko stanje Mađarske neće rešiti mladi Mađari iz Vojvodine. Građani matice koji se plaše da će „krvopije“ iz dijaspore „rađanjem prebukirati državu“ zaboravljaju ipak da bi to bio dobitak za Mađarsku, a ne „krađa“ ČOK-a.
